Powstanie kościoła w Chmielnie datuje się na połowę XIII w. Był on wtedy jednym z 65 kościołów istniejących w rozległym archidiakonacie pomorskim, należącym do diecezji włocławskiej. Jego budowę przypisuje się zamieszkującej chmieleński gród córce Świętopełka, księżniczce Damroce. Pod koniec życia Damroka ofiarowała kościół klasztorowi norbertanek w Żukowie. Pierwsza pisemna wzmianka o chmieleńskim kościele pochodzi z roku 1280, kiedy to biskup włocławski Albierz zezwolił norbertankom na przyjęcie kościoła św. Piotra w Chmielnie wraz z uposażeniem, czyli dobrami przeznaczonymi na jego utrzymanie. W ten sposób żukowski klasztor został kolatorem (patronem) chmieleńskiego kościoła i pełnił tą rolę aż do początku XIX w., kiedy zaborca zlikwidował wszystkie zgromadzenia zakonne, a dobra kościelne przejęło państwo pruskie. W 1821 roku, staraniem władz pruskich, parafia chmieleńska wraz z całym archidiakonatem pomorskim włączona została do diecezji chełmińskiej.
W początkach swego istnienia parafia Chmielno była bardzo rozległa. Jeszcze w połowie XIV w. należały do niej wsie: Chmielno, Brodnica, Grzebieniec, Ręboszewo, Zawory, Łączyno, Borzestowo, Miechucino, Cieszenie, Bącz, Staniszewo, Sianowo, Kożyczkowo, Garcz, Prokowo, Łapalice, Mirachowo, Reskowo i Sierakowice. W okresie średniowiecza wydzielono jednak z jej terytorium parafię sierakowicką i sianowską. Na początku w. XX, z inicjatywy chmieleńskiego proboszcza, ks. Józefa Szotowskiego, powstały nowe parafie w Brodnicy Górnej i Wygodzie, a pod koniec minionego stulecia, dzięki zaangażowaniu ks. Franciszka Koski, utworzono parafię Miechucino. Dziś do parafii chmieleńskiej należą wsie: Chmielno, Kożyczkowo, Garcz, Łapalice, Chmielonko, Lampa i Zawory.
Początkowo chmieleński kościół był pod wezwaniem św. Piotra. W sprawozdaniach z wizytacji z końca XVI w. wymieniany jest jako świątynia pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. W 1863 roku papież Pius IX wydał breve ustanawiające św. Mikołaja trzecim patronem. Odpust w parafii obchodzony jest dwa razy w roku. Pierwszy na dzień świętych Piotra i Pawła (29 czerwca), drugi na dzień św. Mikołaja (6 grudnia).
Pierwszy chmieleński kościół zbudowany był z drzewa modrzewiowego i, jak pisał w XIX w. w „Pielgrzymie” Szczepan Keller, cały pokryty dębowymi gontami. Na przestrzeni wieków wielokrotnie był remontowany i powiększany przez dobudowę prezbiterium, wieży i murowanej zakrystii. Musiał być solidną budowlą skoro przetrwał 600 lat. Nie zachował się żaden szkic, który przedstawiałby tę świątynię. W XIX w., kiedy konieczny był kapitalny remont i dalsza rozbudowa, bo świątynia nie mieściła już wiernych, zapadła decyzja o rozbiórce drewnianego kościoła i pobudowaniu na jego miejscu nowego – murowanego. Dzieła budowy podjął się proboszcz, ks. Tadeusz Tempski. Rozbiórkę rozpoczęto w czerwcu 1845 r., a w grudniu 1846 r. odbyło się pierwsze nabożeństwo w nowym kościele. Dzisiejsza świątynia powstawała w trzech etapach. Główną bryłę pobudowano w latach 1845-1846, w 1860 r. postawiono wolnostojącą wieżę, a w 1887 r. połączono ją z istniejącą świątynią, powiększając przy okazji znacznie całą budowlę.
Ostatnia przebudowa miała miejsce w 1980 r. Proboszcz, ks. Franciszek Koska, zlecił wykonanie nowego wejścia do kościoła przez wieżę, na wprost ołtarza głównego. Unikatowe jest wnętrze kościoła, którego sufit i ściany zdobią piękne kaszubskie wzory – dzieło prof. Szczeblewskiego, wykonane na początku lat 50. XX w. Kryje ono także wiele cennych zabytków starszych od murów świątyni.
Uwagę odwiedzających przykuwają ołtarze. Od strony północnej umieszczony jest ołtarz zwany maryjnym. Został on wykonany w 1677 r. w Gdańsku i pierwotnie znajdował się w katedrze pelplińskiej, z której w trakcie przebudowy trzeba było go usunąć. Na prośbę proboszcza, ks. Tempskiego, kapituła katedralna przekazała go w 1847 r. jako dar dla nowego kościoła w Chmielnie. Szczególnym zabytkiem jest pochodzący z XVII w. obraz Matki Boskiej Śnieżnej, której parafianie przypisywali cudowną moc, a po dziś dzień nazywają Panią Chmieleńską. Czarny, marmurowy ołtarz Serca Jezusowego, pochodzący z przełomu XVII i XVIII w., odkupiono od parafii kartuskiej, gdy ta dostosowywała do potrzeb wiernych kościół poklasztorny. W Kartuzach też kupiono, znajdującą się w ołtarzu głównym, tzw. Grupę Ukrzyżowania. Pochodzi ona z rozebranego w latach 40. XIX stulecia kościoła św. Katarzyny.
Czasy starego, drewnianego kościoła pamiętają pięknie rzeźbione, barokowe feretrony, w których umieszczone są olejne obrazy. W większym z epoki baroku (Maryja Panna Dobrej Rady z jednej strony, z drugiej Ofiarowanie Chrystusa w Świątyni), w mniejszym obrazy przedstawiające św. Józefa oraz św. św. Piotra i Pawła, pochodzą z w. XIX.
Niezwykłym zabytkiem jest przepiękna barokowa wieczna lampka wykonana ze srebra w gdańskim warsztacie Zygfryda Örnstera, dar trzech parafian, który już w 1702 r. przykuł uwagę odwiedzającego kościół wizytatora. Przeniesiono ją do nowej świątyni. Czasy starego kościoła pamięta również wielokrotnie odnawiana XVIII-wieczna chrzcielnica. Najstarszym chmieleńskim zabytkiem jest gotycka pieta, od początku lat 80. ubiegłego stulecia przechowywana jako depozyt w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. Z XVI w. pochodzi także jeden z zamieszczonych na wieży dzwonów. Jego wiek określono na podstawie gotyckiego napisu w dialekcie dolnoniemieckim, zawierającym prośby do świętej Anny, Barbary i Katarzyny. Zabytkową wartość przedstawiają także organy zakupione w 1887 roku w pracowni Juliusa Witta w Gdańsku.
Nierozerwalnie z Kościołem od najdawniejszych czasów związany był cmentarz, szpital i szkoła.
Pierwszy cmentarz w Chmielnie, tak jak w każdej parafii, znajdował się wokół kościoła. Jeszcze dziś na przykościelnym terenie znajdują się fragmenty ostatnich zachowanych grobów. W 1884 r. urządzono nowy cmentarz, który powiększono w 1906 i w takim kształcie, jaki wtedy otrzymał przetrwał do dzisiaj. W 2007 r. pobudowano przy cmentarzu kaplicę przedpogrzebową.
Szpital był przytułkiem dla ludzi ubogich, chorych, samotnych, pokrzywdzonych przez los. Pierwszy szpital w Chmielnie założył na początku XVIII w. proboszcz, ks. Mikołaj Kręcki, który także w testamencie przekazał niebagatelną kwotę na jego funkcjonowanie. O chmieleński przytułek, w którym na ogół przebywały cztery osoby, dbali wszyscy następni proboszczowie.
Przy kościele już w XVI w. funkcjonowała szkoła parafialna, w której organista, będący jednocześnie nauczycielem, uczył chłopców głównie ministrantury i śpiewu kościelnego. W 1818 r. władze pruskie utworzyły szkołę publiczną, a miejscowy proboszcz przez długie lata pełnił rolę inspektora szkolnego, którą stracił w czasach kulturkampfu. W okresie nasilonej akcji germanizacyjnej, gdy zaborca wprowadził obowiązek nauczania religii w języku niemieckim, w Chmielnie i Miechucinie w 1906 i 1907 r. miały miejsce strajki szkolne.
Po raz pierwszy historię kościoła w Chmielnie na początku XVIII w. przedstawił przeor kartuzów, Jerzy Szwengel, w dziele zatytułowanym Ad historiam ecclesiasticam Pomeraniae. Sporządził on też wykaz proboszczów i zarządców parafii, który współcześnie uzupełniono o następców:
- 1460 r. – dominus Jacobus
- 1596 r. – Erasmus Swarski
- 1617 r. – Stanisław Mioduszewski
- 1627 r. – zmarł komendarz Georgius Romer
- 1628 r. – Andreas Rosunowski – komendarzem aż do 1631 r.
- 1632 r. – Stanisław Mioduszewski – został zarządcą po raz drugi
- 1661 r. – Albertus Wilderman – zmarł w 1672 r. w Sierakowicach, gdzie także był administratorem
- 1672-1673 r. – Michael Glok
- 1674 r. – Nicolaus Sosnowicz
- 1674 r. – Christophorus Sokolnicki – przybył z diecezji lwowskiej. Nawrócony heretyk. Nieźle omamił żukowski klasztor i wykorzystał beneficjum chmieleńskie, goręczyńskie oraz kiełpińskie.
- 1675 r. – Casimirus Skrocki – był jednocześnie był zarządcą w Goręczynie
- 1679 r. – Ludovicus Przeczkowski – kanonik laterański, czyli należący do zgromadzenia zakonnego św. Augustyna
- 1679 r. – Joannes Mężyński, kanonik laterański
- 1681 r. – Georgius Werechowski, administrator, a po jakimś czasie proboszcz chmieleński – później został proboszczem w Goręczynie
- 1684 r. – o. Stanisław Sowiński, gdański karmelita
- 1687 r. – Joannes Dewiliński – zmarł w 1700 r.
- 1700-1732 r. – Nicolaus Kręcki – założyciel szpitalika
- 1732 r. – Adamus Mielewski
- Joannus Chrisostomi – krótko był komendarzem i na nim J. Szwengiel kończy wyliczanie zarządzających chmieleńską parafią.
Pamiętając, że liczba 19 nie wyczerpuje wszystkich proboszczów i zarządców (nie znamy nawet imion tych, którzy byli w Chmielnie do połowy XV w.), zachowajmy kolejność zaproponowaną przez kartuskiego przeora i poznajmy następców, dla których możemy określić lata sprawowania urzędu.
- 1756-1767 – Mateusz Kuchtowski
- 1767-1783 – Michał Witk Niepoczotowski
- 1783-1814 – Antoni Lewiński
- 1816-1859 – Tadeusz Tempski
- 1860-1882 – Marcin Meier
- 1882-1892 – Augustyn Bober
- 1893-1911 – Józef Szotowski
- 1912-1922 – Konrad Hoffmann
- 1922-1947 – Antoni Dylewski
- 1945-1947 – Józef Bystron (administrator)
- 1948-1956 – Stanisław Gronowski
- 1956-1974 – Alojzy Karol Porzyński
- 1974-1986 – Franciszek Józef Koska
- 1986-1994 – Gerard Kulwicki
- 1994-2014 – Andrzej Józef Miszewski
- 2014– Tomasz Rakowski
Opracowano na podstawie książki „Z dziejów parafii i Kościoła w Chmielnie” K. Krynickiej.